Vanuit onze eigen cultuur is het vaak zo dat een leerling een bepaalde levering van diensten verwacht van zijn leraar. De leerling betaalt voor lessen en gaat op die grond een zakelijke verhouding aan. De leraar leert hem of haar in ruil daarvoor bepaalde vaardigheden. Uiteraard geld dit ook bij WaShinKan zo; we zijn een vereniging en verwachten dat de leden allen contributie betalen, actief deelnemen aan de lessen en zich inzetten om zowel zichzelf als de andere leden naar een hoger niveau te brengen. Maar bij Budo is er meer, namelijk;
Binnen Budo spelen allerlei, meestal onuitgesproken, aannames een rol, maar in de praktijk blijken leraar en leerling door vallen en opstaan een manier van omgang met elkaar te ontwikkelen. De leraar in Japans heet de Sensei. Deze is eindverantwoordelijk voor de lesinhoud en komt in principe naar de trainingen om de lessen te geven. De studenten zijn er voornamlijk om te leren. Maar hoe zit het dan met leden die eerder begonnen zijn, en hun kennis ook overdragen? Hier komen de termen kohai (junior) en senpai (senior) aan bod. Bij WaShinKan spreken we elkaar dan ook veelvuldig aan met deze respects-achtervoegsels. Waar kohai alleen een begrip is voor mensen die later begonnen zijn, gebruiken we senpai in onze gesprekken. Waar persoon A de senpai is, zal persoon B deze aanspreken met “A-senpai”. De verhouding tussen senpai en kohai is bijzonder belangrijk in de Japanse cultuur en doordringt alle levensterreinen. Japanners zijn zich er altijd bewust van of mensen die ze ontmoeten boven of beneden ze staan in sociale status met betrekking tot hun senioriteit. In deze definitie is de senpai-kohaiverhouding niet persé een opvoedkundige relatie, maar duidt het een verschil in status aan. De begrippen omschrijven geen situatie die begerenswaardig is, maar eentje die feitelijk bestaat. Simpel genoeg zou je denken. Deze termen gaan overigens niet alleen over de verhouding leraar- leerling, maar voornamelijk over de hiërarchische verhoudingen tussen de leerlingen onderling. Budo is niet alleen een manier om bepaalde technische vaardigheden aan te leren, maar is een Do, tegelijkertijd een manier van leven en een weg die naar een bepaald (en door velen mystiek geïnterpreteerd) doel voert. De senpai heeft de weg eerder betreden dan de kohai, helpt de kohai zijn stappen te zetten, maar verlangt in ruil daarvoor de erkenning van zijn positie als senior. Een eenvoudige filosofie, maar in de praktijk blijkt dit wat moeilijker te liggen.
Uit gesprekken met Japanse sensei blijkt dat een senpai iemand is die weliswaar eerder begonnen is en daardoor meer ervaring heeft, maar ook een persoonlijke band is aangegaan met de junior. Het allerbelangrijkste is dat er wederzijds respect is tussen senpai en kohai, waarin de senpai verantwoordelijkheid neemt, en de ontwikkeling van de kohai het belangrijkste onderdeel is. En dat laatste element tilt de discussie uit boven vragen naar boven-en onderschikking, naar onderdanigheid van de kohai en (vermeende) privileges van de senpai. Het nemen van (mede)verantwoordelijkheid (samen met de sensei) voor de ontwikkeling van beginners sluit aan bij het principe van het leerproces. De senpai is dus eigenlijk een soort van mentor, en hoort zich ook zo te gedragen.
Er zijn een aantal functies die kunnen worden toegeschreven aan de senpai:
En uiteraard de functies van de kohai:
Senpai-kohai is een begrip, waarbij diverse interpretaties mogelijk zijn. Een is die van een verticale verhouding: op ieder moment is de langst trainende leerling in de dojo verantwoordelijk voor de gang van zaken. Als bijvoorbeeld de leraar niet op de les aanwezig kan zijn, neemt de op dat moment hoogst gegradueerde de les over. De oudere leerling heeft derhalve een verantwoordelijkheid ten opzichte van de jongere leerling. Soms verbindt men aan deze opvattingen ook een spirituele visie: de rol van de leraar is in deze verticale lijn niet anders dan die van leerlingen. Van de junior naar de senior kijkend, kan je stellen dat de junior van de senior leert, de senior leert van zijn sensei en die leert weer van zijn sensei. De verhouding tussen senpai en kohai is een soort traditionele verhouding die zijn oorsprong vindt in de Japanse traditie. Het is een verhouding tussen een senior en een junior. Het is een natuurlijke verhouding, vergelijkbaar met die binnen een familie. Het is een band die kan ontstaan tussen twee mensen die samen werken of studeren, en waarvan de een de senior is van de ander.
Het gaat het om een natuurlijke verhouding binnen de Dojo, waar studenten die samen oefenen een verhouding vestigen gebaseerd op vriendschap, respect en zorg. De senpai kan zorg dragen voor zijn junior, hem helpen met zijn ervaring. Buiten de Dojo blijft deze verhouding eveneens bestaan. Op de lange duur zal de senpai proberen zorg te dragen voor de kohai, maar ook zal de kohai deze zorg teruggeven waar hij kan, uit dankbaarheid en vriendschap.
Hoewel het aanvaarden van senioriteit kan leiden tot het opdoen van meer kennis, is er geen regel dat senioriteit tot respect leidt. Als een senpai te grote eisen stelt, meer vragend dan hij geeft, dan kan het zijn dat het lijkt alsof hij voordeel wil halen uit de verhouding. Tenslotte de continuïteit van de verhouding tussen senpai en kohai zelf hangt af van de vriendschap en het respect tussen beide personen. Het is wel belangrijk een onderscheid te maken tussen de verhouding tussen senpai en kohai en die tussen een sensei en een student. De senpai-kohai verhouding kan bestaan als beide betrokkenen studenten zijn. De verhouding tussen een sensei en zijn studenten is alleen bij uitzondering er een van senpai en kohai.
Omdat de bovestaande tekst misschien vragen oproept en niet altijd even duidelijk is, hanteren we bij WaShinKan in principe de volgende filosofie, al kunnen sensei en senpai besluiten daarvan af te wijken
Omdat het gebruik van senpai en kohai niet bekend is binnen Nederland, staat hieronder een korte omschrijving van hoe personen binnen de Dojo elkaar in principe zouden moeten aanspreken. Wederom, senpai en sensei kunnen besluiten hiervan af te wijken. De voorbeelden zijn gebasseerd op 3 personen, A, B en C, waar A als eerste begonnen is (en dus senpai van B en C is), waar persoon C als laatste lid geworden is van de Dojo (en dus kohai is van zowel A en B). Houd er rekening mee dat leeftijd of geslacht geen rol speelt binnen dit systeem.